De neogotische pelgrimskapel op de top van de heuvel van Bourlémont bij Ronchamp werd in september 1944 verwoest. Al snel namen de eigenaren stappen om de kapel te herbouwen. Le Corbusier was uiteindelijk degene die het project aannam. Het werd uitgevoerd tussen 1953 en 1955.
De Notre-Dame du Haut werd ontworpen als een echte ode aan de natuur en aan Maria. De volledig witte kapel is als een lichtbaken dat je vanuit de verte al kunt zien. De gebogen gevels verwijzen niet alleen naar de vormen van de bergen in de verte, maar ook naar moederlijke tederheid en vriendelijkheid. Het interieur is volgens de architect een plaats van “stilte, gebed, vrede en innerlijke vreugde”. Het diffuse en geheimzinnige licht brengt de gelovige en de bezoeker in contact met het hiernamaals.
Dit gebouw is paradoxaal genoeg zowel traditioneel als ongekend modern. Traditioneel omdat we in de liturgische viering de oude traditie terugzien (belang van het licht, het verlangen van de gelovige om op te zien naar de hemel). En modern omdat de kapel totaal nieuwe vormen heeft. De muren van de kapel zijn voor een groot deel gebouwd van de stenen van de ruïne, maar het door zuilen gedragen, holle dak van gewapend beton is helemaal in lijn met de architectonische principes die Le Corbusier al meer dan dertig jaar aan het ontwikkelen was.
Om al deze redenen is de kapel vanaf de jaren 1950 een internationaal referentiekader op het gebied van architectuur. Tot op de dag van vandaag worden architecten erdoor geïnspireerd en komen bezoekers vanuit de hele wereld het gebouw bewonderen. In 2016 komt de kapel, samen met 16 andere werken van Le Corbusier, op de Werelderfgoedlijst van UNESCO.
Nog voor de bouw van de kapel zorgde Le Corbusier voor onderdak voor de bouwvakkers. Het gebouw werd gemaakt van gewapend beton en stenen, en niet van vergankelijke materialen als hout, leem en aarde, zoals de architect oorspronkelijk gepland had. Zo konden, nadat de kapel in gebruik was genomen, pelgrims en passanten hier stoppen en er een tijdje verblijven.
Het langgerekte huis, dat gebouwd is op het zuidoosten, is knap ontworpen. De twee grote slaapzalen met stapelbedden, de toiletten en een grote eetzaal met keuken beslaan de meeste ruimte van het gebouw. In een klein huisje aan de westkant woonde de herbergier, die de bezoekers ontving. Tegenwoordig is dit gebouw wel te bezoeken, maar kun je er niet meer overnachten, vanwege de geldende veiligheidsnormen.
Het interieur is sinds de tijd dat het huis gebouwd werd nauwelijks veranderd. De meubels werden ontworpen door Le Corbusier. Het gewicht ervan moest ze vast beschermen tegen diefstal… Ze zijn gemaakt van massieve houten planken en de stalen poten zijn gevuld met beton! De vrolijke en levendige kleuren aan de binnen- en buitenkant zijn de kleuren die de architect gekozen heeft. Le Corbusier plaatste ook grote fotografische reproducties van middeleeuwse fresco’s. De originele reproducties zijn onlangs weggehaald en vervangen door nieuwe afdrukken, met dank aan de hulp van de Universiteit van Tokyo.
Om de omgeving van de kapel op te ruimen wilde Le Corbusier in 1952 de oude, storende gebouwen op de heuvel laten afbreken. Ter compensatie bouwde hij het jaar erop twee huizen onderaan de kapel. Een daarvan was vrij klein en bedoeld voor het gezin van meneer Chippaux, de koster en de beheerder van de heuvel. Maar het gezin meed het huis en wilde hun eigen huis (dat op de plek van de huidige klokkentoren van Jean Prouvé stond) niet verlaten. Uiteindelijk besloot kapelaan Bolle-Reddat, de iconische kapelaan van het gebied en een fervent aanhanger van Le Corbusier, in 1958 dat hij er zou gaan wonen. Sindsdien hebben de opeenvolgende kapelaans er gewoond.
Het kapelaanshuis is een uitstekend voorbeeld van het moderne huis à la Le Corbusier. Het is gebouwd op het zuidwesten en heeft grote ramen in de muren en het dak. Op deze manier baadt het huis voortdurend in warm licht. Het huis rust op de kruipruimte, die voor goede isolatie zorgt en herinnert aan de zuilen die de architect in zijn 5 punten van moderne architectuur (1927) noemt. Het groene dak werkt isolerend en zorgt ervoor dat het gebouw in de omgeving wordt opgenomen. Vanaf de kapel is het kapelaanshuis, dat opgaat in het landschap van de heuvel, nauwelijks te zien. Binnen in het huis passen de levendige kleuren op de muren perfect bij het ruwe beton (waar ook nog wat stenen uit de oude kapel in zijn verwerkt). Door deze combinatie ontstaat een warme en uitnodigende sfeer.
De piramide van de vrede is het nieuwste van de vier werken van Le Corbusier in Ronchamp. Oorspronkelijk wilde Le Corbusier aan de rand van de heuvel, ten oosten van de kapel, een grote betonnen esplanade maken, een soort amfitheater om pelgrims te ontvangen. Vanwege financiële problemen ging dit plan niet door. Nu staat er op deze plek een piramide, een archetype van de architectuur. Hiermee werd voldaan aan en verzoek van oud-strijders om de hevige gevechten van september-oktober 1944 te herdenken. De piramide werd in 1955 gebouwd met de stenen de oude kapel Notre-Dame du Haut en is nu een verhoging waar pelgrims kunnen gaan zitten om over het buitenkoor uit te kijken. Of het nu was om bouwkosten te besparen of om een ode te brengen aan vroegere gebouwen, er waren veel redenen om het oude materiaal te hergebruiken.
Vandaag de dag maken gelovigen en bezoekers dankbaar gebruik van de piramide. Ze gaan er zitten om de pelgrimsmissen bij te wonen of om de kapel de bekijken. Oorspronkelijk was de piramide echter een verzoek van de oud-strijders van Ronchamp. Om de heuvel, die tijdens de Tweede Wereldoorlog bezet werd door de Duitsers, vonden in september 1944 dodelijke gevechten plaats. Na enkele dagen van gevechten werd Ronchamp uiteindelijk op 30 september 1944 bevrijd.
Het monument van Le Corbusier doet denken aan een oude piramide, een plaats van dood en offer, en is een eerbetoon aan de soldaten die op het slagveld werden gedood. Maar de universele piramidevorm is ook het symbool van eenheid en vrede. Om deze boodschap te onderstrepen maakte André Maisonnier, de assistent van Le Corbusier en degene die verantwoordelijk was voor de het bouwterrein van de kapel, het beeld van een duif. Vanaf de stalen zuil waakt zij over de heuvel en haar bezoekers.
Le Corbusier wilde in de uiterst moderne kapel muziek die daarbij paste: geen klokken en ook geen orgel, maar een elektroakoestisch systeem. Uiteindelijk kreeg hij daarvoor geen goedkeuring van het bisdom en de eigenaars van de locatie.
Op aandrang van kapelaan René Bolle-Reddat ontwierp Le Corbusier in de zomer van 1965 een kleine, vrijstaande klokkentoren. Enkele weken later stierf hij echter, tijdens een zwempartij in de Middellandse Zee. Pas tien jaar later, in 1975, ontwierp Jean Prouvé zijn klokkentoren. Prouvé probeerde de stalen structuur, die bijna 30 meter van de kapel af staat, zo onopvallend mogelijk te houden, om de kapel niet te overschaduwen.
De twee grootste klokken zijn afkomstig van de oude kapel. Ze doorstonden de oorlog. De derde, kleinere klok, moest echter nieuw gegoten worden. Dit werd gedaan door gieterij Paccard in Annecy. De klok is vernoemd naar de moeder en de vrouw van Le Corbusier: Charlotte-Amélie-Yvonne-Marie.
Elke dag om 09:00, 12:00 en 19:00 luidt de klokkentoren het Angelus. De klokken gaan automatisch aan door een elektrisch systeem dat gekoppeld is aan de sacristie van de kapel. Alleen op bijzondere feestdagen laten alle drie de klokken hun drie tonen horen: de grootste klok de E, de middelgrote de Fis en de kleinste de A.
In 2003 werd voorgesteld om een klooster te bouwen, om te zorgen voor permanente religieuze aanwezigheid op de heuvel, die er na de dood van de kapelaan in 2000 niet meer was. Een aantal zusters Clarissen uit Besançon ging in 2009 bij de kapel wonen. Het is hun taak om in de kapel te bidden, maar ook om gelovigen en pelgrims die enkele dagen op de heuvel willen verblijven hartelijk te verwelkomen.
Het klooster werd tussen 2009 en 2011 gebouwd door het architectenbureau van Renzo Piano. Het bestaat uit twee deels ondergrondse verdiepingen. Hier was gewapend beton voor nodig, de zusters bevonden zich immers onder tonnen aarde! Maar het lichte beton reflecteert het licht en is deels beschilderd met warme kleuren, die de muren en plafonds opvrolijken. Grote glazen puien vormen de verbinding met buiten, maar de gebouwen zijn zo ontworpen dat ze vanaf de kapel van Le Corbusier niet zichtbaar zijn. De kapel was namelijk door de architect ontworpen om de dialoog aan te gaan met de horizon. De inrichting van het landschap werd verzorgd door Renzo Piano en Michel Corajoud.
Het interieur van het klooster is klein maar groot genoeg om in de behoeften van de gemeenschap te voorzien. Er zijn slaapkamers, een bibliotheek, een groot naaiatelier (hun werk), een keuken, een eetzaal en een kleine kapel, het oratorium. De zusters wilden graag dat dit oratorium, de enige plek van het klooster dat toegankelijk is voor bezoekers, een soort kleine grot zou zijn. Het gewelf, dat over de muren hangt, nodigt de bezoeker uit om naar de hemel op te zien. De muur achter het altaar baadt in het licht van die hemel.
Toen Renzo Piano werd gevraagd om het klooster van St. Clara in Ronchamp te bouwen, kreeg hij ook de taak om de oude receptie te vervangen. Deze was niet meer geschikt om de talloze bezoekers te ontvangen en paste niet goed bij de rest van de locatie. Daarom kwam er een nieuw poortgebouw (de Porterie), dat tussen 2009 en 2011 werd gebouwd.
Poortgebouwen vond je vanouds bij de ingang van kloosters en kastelen. Hier woonde de poortwachter, naast de toegangspoort. Het is de scheiding tussen de buitenwereld en de heilige plaats. Op deze manier vormt het ontvangstgebouw dat Renzo Piano maakte de toegang tot de locatie. U vindt hier de kaartverkoop, het winkeltje en een expositie- en documentatieruimte.
Dankzij de grote glazen puien en de indrukwekkende open haard is het poortgebouw het hele jaar door een lichte en warme plek. In dit gebouw worden bezoekers ontvangen, het vormt een introductie op hun bezoek. De meeste mensen worden geraakt door de subtiele harmonie tussen natuur, licht en architectuur. Het poortgebouw, dat op een prachtige manier wordt opgenomen in de helling van de heuvel, is vanaf de kapel Notre-Dame du Haut niet te zien. Hierdoor blijft je vanaf de kapel vrij uitzicht houden op het omliggende landschap. Het meesterwerk van Le Corbusier wordt niet verborgen door het werk van Renzo Piano, maar er juist door vergezelschapt en beschermd. Het volledig groene dak van het gebouw lijkt aan te sluiten bij de huizen die in de jaren 50 door de Frans-Zwitserse architect op deze zelfde heuvel werden gebouwd.
Deze piramide is gemaakt in opdracht van oud-strijders van Ronchamp. Zij wilden hiermee hun medesoldaten eren die in 1944 op de heuvel stierven. Voor de bouw van de piramide zijn de stenen van de oude kapel gebruikt. Deze piramide, die herinnert aan de architectuur van de oudheid, dient tevens als tribune. Vanaf deze plek kunnen gelovigen de pelgrimsmis volgen. Op de kleine stalen zuil staat een duif, het symbool van de vrede. De duif werd ontworpen door André Maisonnier, de assistent van Le Corbusier die verantwoordelijk was voor het bouwterrein van de kapel.
De kapel Notre-Dame du Haut werd verwoest door de bombardementen van 1944. Le Corbusier herbouwde de kapel, die in 1955 werd geopend. Deze kapel, een parel van de moderne architectuur, geeft de heilige plaats een nieuw elan. De kapel heeft geen kruisvorm meer en licht speelt er een belangrijke, symbolische rol.
Het poortgebouw is de plek waar bezoekers van de heuvel van de Notre-Dame du Haut ontvangen worden. Dit multifunctionele gebouw is een mooi startpunt van uw ontdekkingstocht over de rest van de heuvel. U vindt hier de kaartverkoop en het winkeltje, maar u kunt er ook ontspannen en genieten van culturele activiteiten (exposities, lezingen, workshops).
Het oratorium is de kapel waar de zusters dagelijks samenkomen om te bidden. Net als bij de Notre-Dame du Haut loopt het gewelf, dat lijkt te zweven, omhoog in de richting van het koor, waar het licht loodrecht naar binnen komt.
Het pelgrimshuis was bedoeld voor het huisvesten van de arbeiders die de kapel bouwden. Het huis heeft twee grote slaapzalen, een eetzaal en een keuken. Na de opening van de kapel konden pelgrims of groepen er enkele dagen logeren.
Dit huis werd in eerste instantie gemaakt voor de beheerder van de locatie. Die heeft er echter nooit gewoond. Het huis heet “kapelaanshuis” omdat de kapelaan (de priester die aan de kapel verbonden is) er woont.
Le Corbusier wilde geen klokken bij de kapel, maar had een elektroakoestisch systeem bedacht, dat er overigens nooit gekomen is. In 1975, na de dood van Le Corbusier, maakte Jean Prouvé een staalconstructie met drie klokken.
Het klooster van Sint Clara ligt verscholen in de helling van de heuvel. Vanaf de Notre-Dame du Haut is het klooster niet zichtbaar. Het heeft twee verdiepingen: beneden zijn de slaapkamers, boven de gemeenschappelijke ruimtes (receptie, bibliotheek, werkplaatsen, keuken, oratorium). Grote ramen verbinden de zusters met de natuur en de buitenwereld. Vanwege het gewicht van de grond en om het klooster te laten aansluiten bij het werk van Le Corbusier, is gekozen voor gewapend beton.
Van 2008-2011 werkt de studio van Michel Corajoud in Ronchamp. In samenwerking met de studio van Renzo Piano ontwerpt hij de herinrichting van het landschap van de heuvel en de groene daken. Dit is het uitzicht op de groene daken en de omgeving van het poortgebouw van de Notre-Dame du Haut.
Van 2008-2011 werkt de studio van Michel Corajoud in Ronchamp. In samenwerking met de studio van Renzo Piano ontwerpt hij de herinrichting van het landschap van de heuvel en de groene daken. Dit is het uitzicht op de groene daken en de omgeving van het klooster van Sint Clara.
13 rue de la Chapelle
F-70250 Ronchamp
+33 (0)3 84 20 65 13
Contact
Tot 18 april 2025: 10.00 tot 17.00 uur
Vanaf 19 april 2025: 10.00 tot 18.00 uur
Vanaf 12 oktober 2025: 10.00 tot 17.00 uur
Laatste toegang: 30 minuten voor sluitingstijd. Gesloten op 25 december en 1 januari
Patrimoine Mondiale – UNESCO Voor journalisten
Raadplegen
+33 (0)3 84 20 73 26
Contact
Association Oeuvre Notre-Dame du Haut 
Monument Historique 
Fondation Le Corbusier 
Association des sites Le Corbusier 
Université de Franche-Comté 
LLIADI 
Vosges du Sud 
Qualité Tourisme 
Qualité Tourisme 
Accueil Vélo 
Pass Musées 
Chèques Vacances 
PIVE Réalisation DN Consultants
